Drie nieuwe rijksmonumenten in de gemeente Rotterdam
Namens minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deze week drie rijksmonumenten in de gemeente Rotterdam aangewezen. Het Vinetaduin bij Hoek van Holland, de Sint-Bavokerk en het Stationspostgebouw in de stad Rotterdam. Het Vinetaduin is aangewezen op voorspraak van de Stichting Militair Erfgoed en de andere twee in het kader van het Aanwijzingsprogramma Wederopbouw 1940-1965 dat de Rijksdienst uitvoert.
Vinetaduin
Hoek van Holland (gemeente Rotterdam) heeft een buitengewoon strategische ligging sinds de aanleg van de Nieuwe Waterweg in 1872. Geen wonder dat zich hier een heel militair landschap ontwikkelde. In het duingebied werd in de periode 1914-1918 een aantal schuilplaatsen opgericht en in 1936-1939 een kustbatterij. Omdat de Maasmond ook voor de Duitse bezetter van groot strategisch belang was, werden na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog op de plek van de kustbatterij de nodige verdedigingswerken gebouwd, waarvan de Marine Kust Batterie Vineta een van de overblijfselen is. Zo werd Hoek van Holland deel van de Atlantikwall.
Antenne-installatie
Ook na de bevrijding bleef ‘Hoek’ van strategisch belang. Het meest beeldbepalende en geheimzinnige deel van het monument laat dit zien. Een grote antenne-installatie die ook wel Troposcatter of radio relay station wordt genoemd, herinnert aan de Koude Oorlog. Een opmerkelijk voorbeeld van een communicatiesysteem uit deze periode en een soort voorloper van de gsm. De grote antenne-installatie stamt uit de jaren zestig van de vorige eeuw en vormt de afsluiting van een tijdperk van militaire geschiedenis in het duingebied van Hoek van Holland. Het is een van de weinige zichtbare overblijfselen van de Koude Oorlog en relatief zeldzaam. Het Vinetaduin is een bijzondere combinatie van vier lagen krijgsgeschiedenis uit de 20ste eeuw. Van alle perioden zijn nog delen herkenbaar, maar het meest compleet bewaard zijn de delen uit de Atlantikwall. Naast de betonnen werken zijn bijvoorbeeld nog loopgraven aanwezig.
De aanwijzing van het Vinetaduin betreft een oudere procedure die werd gestart op voorstel van de Stichting Militair Erfgoed. Samen met het al eerder aangewezen negentiende-eeuwse Fort aan den Hoek van Holland zijn verschillende perioden uit de militaire geschiedenis op de rijksmonumentenlijst vertegenwoordigd en vertellen ze een deel van het verhaal van ‘De Hoek’.
Het Vinetaduin is ook een strategische plaats voor natuurbehoud. Sinds 2007 is het onderdeel van het Natura 2000-gebied Kapittelduinen-Solleveld. In datzelfde jaar werd Stichting Het Zuid-Hollands Landschap eigenaar van dit gebied. Vanwege de beschermde natuurwaarden is het gebied slechts één dag per jaar vrij toegankelijk voor het publiek, namelijk tijdens de landelijke Bunkerdag. Daarnaast organiseert het Zuid-Hollands Landschap in de maanden mei en juni excursies door het natuurgebied en in één van de bunkers. Deze excursies worden aangekondigd in de media en op de Activiteitenagenda van het Zuid-Hollands Landschap.
Zie ook www.zhl.nl/vinetaduin.
Stationspostgebouw Rotterdam
Het Stationspostgebouw is gebouwd in de jaren 1955-1959. Het is een ontwerp van het bekende architectenbureau A.H. en H.M. Kraaijvanger. Een streng en modern geleed gebouw van zwaar beton, van buiten vriendelijker gemaakt met geglazuurde baksteen in lichte kleuren. Van binnen dubbelhoge werkvloeren. Het postgebouw kreeg 15 verdiepingen. Daarmee was het een van de eerste hoge gebouwen in de na de verwoesting weer opgebouwde stad. Deze hoogte en de zware betonconstructie waren ook nodig voor het onderbrengen van een omvangrijke postsorteermachine. Het gebouw laat het proces van post sorteren en bezorgen ook uitwendig zien. Aan de spoorzijde ligt een overkapt laadperron voor posttreinen. Een opvallende betonnen toerit maakt het perron voor auto’s toegankelijk.
Het Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie (PTT) liet het gebouw door meer dan vijftien verschillende kunstenaars voorzien van kunstwerken. Hiervan is nog een heel groot deel aanwezig, zoals vrijwel alle kunstwerken in de trappenhuizen. Een staalkaart aan technieken komt langs, waaronder mozaïeken en sgrafitto’s. Van buiten is voor iedereen het monumentale kunstwerk van Louis van Roode te zien dat de volledige hoogte van het gebouw beslaat. De kunstwerken behandelen allemaal een thema dat met post en communicatie te maken heeft. Het nieuwe rijksmonument is daarmee ook een toonbeeld van het opdrachtenbeleid van de PTT bij de bouw en aankleding van nieuwe postgebouwen.
Herbestemming
Door veranderingen in het postbedrijf raakte het gebouw in onbruik. De bijzondere postsorteermachine is weggehaald voor de herbestemming die tussen 2007 en 2009 plaatsvond. Het monument wordt nu gebruikt door verschillende bedrijven en organisaties als kantoorverzamelgebouw dat bekend staat als Central Post.
Zie ook Wederopbouw
Sint-Bavokerk Rotterdam
De Sint-Bavokerk staat in de wijk Pendrecht in Rotterdam-Zuid. In de naoorlogse periode was dit een uiterst moderne ‘tuinwijk’, ontworpen door Lotte Stam-Beese. De opzet met stempels die de wijk zo vooruitstrevend maakt, is nog goed herkenbaar. Volgens het ideaal van de ‘wijkgedachte’ zijn binnen de woongebieden zones gereserveerd voor voorzieningen als scholen en kerken. De Sint-Bavokerk staat in zo’n strook. Architect H.N.M. Nefkens (1918-2018) ontwierp een modern kerkgebouw voor de rooms-katholieke bevolking van de wijk, dat in 1960 werd voltooid.
Beton
De Sint-Bavo is een toonbeeld van kerkarchitectuur uit de naoorlogse periode. Opvallend is de expressieve reeks betonnen spanten die buiten het gebouw zijn geplaatst en de vrijstaande klokkentoren. De constructiewijze van de kerk met zeven gewapend betonnen portaalspanten is hier op een heel fraaie manier toegepast. Het is een constructiewijze die in de wederopbouwperiode vaak toegepast is voor gebouwen als stations, gymzalen en kantines. De zuidgevel bestaat uit elementen van schokbeton die met gekleurd glas gevuld zijn. Hierin zijn Bijbelse voorstellingen verwerkt van kunstenaar Bob Zijlmans. Ook verschillende interieurelementen zijn nog aanwezig. De naastliggende pastorie valt ook onder de bescherming.
Gebruik
In de naoorlogse bloeitijd zijn voor de verschillende gezindten in Pendrecht kerken gebouwd. Nu blijken dat er te veel te zijn voor het teruglopende aantal kerkbezoekers. De Sint-Bavokerk is tegenwoordig het onderkomen van de parochie Onze Lieve Vrouw van Lourdes die bestaat uit twee samengevoegde parochies in de wijk. Daarnaast wordt het door diverse groepen uit de wijk gebruikt.
Zie ook Wederopbouw