Hoe zijn op innovatieve en creatieve wijze monumenten te verduurzamen, zodat ook deze gebouwen bijdragen aan CO2-reductie ambities uit het Klimaatakkoord? Creatieve ondernemers zijn door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) uitgenodigd hier over mee te denken, door middel van een Small Business Innovation Research competitie (SBIR). De eerste oproep gaat over het duurzaam verwarmen van monumenten. De tweede oproep over het duurzaam isoleren van monumenten.
SBIR 1 – Duurzaam verwarmen van monumenten
In september 2021 zijn acht gekozen ideeën om een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren. In juni 2022 zijn hieruit vier projecten voor de tweede fase, de protoypefase, geselecteerd.
Dagelijks spoelen we liters warm water door de afvoer, zonder daar iets mee te doen. De ‘HeatCycle’ van DeWarmte gebruikt dit warme afvalwater om warmte te winnen die vervolgens opnieuw gebruikt kan worden in huis. Zo bespaar je direct energie. De HeatCycle wordt al toegepast in nieuwbouw en nu werkt het team ook aan een variant die qua uiterlijk past in monumenten. Op deze manier kunnen ook eigenaren van monumentale panden de overstap maken naar gedeeltelijk duurzamere warmtevoorziening. Zonder onnodig in te leveren op monumentale waarden en uitstraling.
De deelbare Tarnoc Turbineketel biedt een praktische oplossing voor het gasloos maken van bestaande woningen. De komende maanden werkt het bedrijf aan een ketel die op innovatieve manier hoge temperatuurwarmte produceert. Veelbelovend, zeker voor monumenten waarbij hoogwaardige isolatie lastig is. Een ketel die hoge temperatuurwarmte opwekt is hiervoor een slimme oplossing. Het is nog even wachten op een ketel die zowel qua formaat als esthetische aspecten goed past in een monument. De testopstelling is al toegepast in een nieuwbouwomgeving en wordt binnenkort ook in een monument geplaatst.
Energie uit oppervlaktewater kan 40% van de warmtevraag in de gebouwde omgeving verzorgen. Toch gebeurt dit bij monumenten nog nauwelijks. Daar wil het project ‘De kade als energiefabriek’ verandering in brengen. Het innovatieve systeem is geïntegreerd in de damwand en haalt via diverse modules warmte uit het oppervlaktewater. De omliggende gebouwen worden hier op slimme wijze mee verwarmd. Op dit moment wordt het prototype getest op het Molenterrein de Otter in Amsterdam. Bijkomend voordeel van de aanpak is de aandacht voor de kademuren in Nederland. Die zijn op veel plekken in slechte staat. Twee vliegen in één klap!
Een aangenamer binnenklimaat, meer comfort en minder energieverlies. Dat is wat dit ‘Gestuurde Ventilatiesysteem’ oplevert. Het systeem voorkomt koudeval en tocht op een specifieke plek in een gebouw. Handig voor monumenten met grote of hoge ramen: hier is koudeval immers vaak een probleem. Door dit tegen te gaan ontstaat er meer comfort en hoeft er minder gestookt te worden. Zo bespaar je energie. Op dit moment wordt het systeem getest in een monumentale kerk, de grote ramen zijn hier perfect voor.
SBIR 2 – Duurzaam isoleren van monumenten
Er zijn in deze SBIR ronde inmiddels vier projecten geselecteerd die een prototype gaan ontwikkelen van hun innovatie. Deze oplossingen verminderen op een innovatieve en esthetische manier de CO2-uitstoot van monumentale gebouwen.
Het composietmateriaal Duplicor is biobased, lichtgewicht, brandwerend en betaalbaar. Het kan worden toegepast in veel bouwtoepassingen, waaronder monumentale gebouwen. Het doel in deze fase is om Duplicor door te ontwikkelen met een nadruk op de samenstelling van Duplicor en het productieproces. De focus ligt op het verminderen van de productietijd, terwijl aanvullende flexibiliteit wordt toegevoegd om een breed scala aan vormdetails en afwerkingsstijlen te accommoderen. Deze zijn passend bij de unieke esthetische kenmerken van monumentale panden. Deze ontwikkeling zal bijdragen aan de verdere toepassing van Duplicor in de bouwsector, met name op het vlak van renovatie.
Om de doelstellingen van het Klimaatakkoord en Routekaart Duurzame Monumenten te behalen, zijn schaalbare verduurzamingsaanpakken nodig. buroBELéN en Groene Grachten ontwikkelen 'Stof tot Nadenken'. Dit is een circulaire en betaalbare isolatielaag gemaakt van textiel, om monumenten zoals kerkgebouwen duurzaam te isoleren. Het is een herontdekking van de rol van (liturgisch) textiel. Het systeem wordt opgehangen in de ruimte, waardoor kleinere compartimenten ontstaan. Het product draagt bij aan energiebesparing, een gezonde exploitatie en heeft oog voor de esthetische en historische kwaliteit van het monument. In deze fase is er een pilot op maat, waarbij de focus ligt op het aantonen van de technische prestatie en de opschaalbaarheid van het product.
In samenwerking met de Stevenskerk in Nijmegen doet Van Milt Restaurateurs onderzoek naar innovatieve methodes om monumentale gewelven te isoleren. De gewelven vormen een van de grootste energielekken van een kerkgebouw. Ook een lastig te verduurzamen gebouw kun je aanzienlijk energie-efficiënter maken. In dit voorbeeld gebeurt dat door de behoefte aan kierdichting en de wens tot isoleren in beeld te brengen. Vervolgens wordt er een op maat gemaakte oplossing voor bedacht. Het onderzoek houdt er rekening mee dat de isolatie gemakkelijk ongedaan gemaakt moet kunnen worden. Daarnaast mogen er geen extra gevaren optreden zoals vochtproblemen of brand.
BuroBELéN wil een oplossing bieden voor de steeds dringender wordende behoefte om gebouwen permanent en duurzaam te isoleren. Fibre Walls dragen bij aan een gezond binnenklimaat met respect voor, en versterking van de historische kwaliteit van monumenten. Akoestisch comfortabel en esthetisch aantrekkelijk lopen daarbij in elkaar over. BuroBelén gebruikt diepgaande biotechnische kennis om een mono-materiaal te ontwikkelen dat uitzonderlijke isolatie-eigenschappen en een afwerklaag combineert. Het materiaal is gemaakt van afgedankt textiel (cellulosevezel of wol) of landbouwafval en op maat ontwikkelde biologisch afbreekbare bindmiddelen. Hierdoor is het materiaal gedurende de hele levenscyclus milieuvriendelijk. Het project richt zich op het perfectioneren van materiaalrecepten, het meten van fysische eigenschappen van materiaalmonsters en een proefproduct-toepassing.
De SBIR
De SBIR is een competitie die creatief ondernemers uitdaagt samen nieuwe producten en/of diensten te ontwikkelen voor de aanpak van een maatschappelijk vraagstuk, met financiële ondersteuning van de Rijksoverheid. De competitie wordt uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland