Wat doen we met ons erfgoed in Europa en voor welke uitdagingen staan we?
Recent internationaal onderzoek samengebracht in nieuw boek
Deze maand verscheen het Engelstalige boek A Research Agenda for Heritage Planning – Perspectives from Europe. Het boek geeft actuele wetenschappelijke kennis en linkt deze met wensen en zorgen die leven in de dagelijkse realiteit. Het zet aan tot denken en handelen.
De grootste uitdagingen rond erfgoed liggen in drie centrale thema’s: klimaat, ontwikkeling en identiteit. Dit zijn vraagstukken die Nederland overstijgen en internationale kennisuitwisseling is daarover dus erg nuttig. Ruim 30 onderzoekers uit tien landen die zich bezig houden met erfgoed en ruimte hebben hiervoor de handen ineengeslagen. Op 250 pagina’s delen zij de uitkomsten van hun onderzoek en schetsen wat het erfgoedveld te doen staat de komende jaren. Daarbij worden de ongemakkelijke onderwerpen niet geschuwd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft met kennis en middelen bijgedragen aan dit boek.
Erfgoed en ruimte: oplossing én probleem
Erfgoed en ruimte is inmiddels een gevestigd begrip. Hoe zijn we tot dit vakgebied gekomen? En misschien nog wel belangrijker: waar willen we naar toe? Het boek A Research Agenda for Heritage Planning – Perspectives from Europe gaat in op verleden, heden en toekomst. In de afgelopen decennia zien we dat de eerder gescheiden werelden van monumentenzorg en ruimtelijke planning steeds meer verbonden zijn geraakt. In Nederland, maar ook elders in Europa, blijkt de rol die erfgoed kan spelen te zijn uitgebreid als sector, als factor en als vector (een inspiratiebron die richting geeft) in ruimtelijke transformaties.
Erfgoed wordt steeds meer ingezet als positieve factor in duurzame ontwikkeling, maar dat geeft ook verantwoordelijkheden. Profiteert iedereen en elke plek van deze ‘waardevermeerdering’ of zijn er grijze gebieden? Het boek eindigt met een verkenning van de soms ongemakkelijke onderwerpen waartoe het erfgoedveld zich in de toekomst moet verhouden. De inzet van erfgoed in ruimtelijke planning kan maatschappelijke vraagstukken helpen oplossen maar ook - doorgaans onbewust en vaak goed bedoeld - vergroten. De toekomstagenda gaat in op rechtvaardigheid op sociaal vlak (voorbij identiteitspolitiek en managen van inclusie), op het vlak van het milieu (voorbij duurzaamheid en klimaaturgentie) en op economisch terrein (voorbij erfgoed als middel voor groei). Als lezer wordt je geprikkeld tot broodnodig toekomstig onderzoek én handelingsperspectief wanneer je werkzaam bent in de dagelijks praktijk. Daarmee is het boek interessant voor onderwijs, onderzoek en de (beleids-)praktijk.
Resultaten internationale projecten gebundeld
Er is al veel onderzoek op deze thema’s gedaan, maar de toegang tot resultaten is versnipperd en lang niet altijd gratis. Zowel binnen Europa als daar buiten worden daardoor dingen dubbel gedaan. Dat is een van de voornaamste redenen waarom het Joint Programming Initiative on Cultural Heritage and Global Change (JPICH) gezamenlijk onderzoek agendeert en financiert, waarbij altijd oog is voor de praktische implicaties voor beleid en praktijk. Ruim 18 Europese landen werken samen op erfgoed vraagstukken die grensoverschrijdend zijn. De RCE vertegenwoordigt Nederland in dit landennetwerk, samen met wetenschapsfinancier NWO. Voor het eerst zijn de resultaten van maar liefst tien JPICH projecten nu in dit boek gebundeld. De resultaten worden uitgelicht door de betrokken onderzoekers zelf. In de opzet van de projecten is veel aandacht besteed aan praktische bruikbaarheid van wetenschappelijk onderzoek. Zodoende bevatten de tien hoofstukken, die zijn geclusterd binnen de thema’s klimaat, ontwikkeling en identiteit, niet alleen academische bevindingen maar ook concrete tools en beleidsoverwegingen.
Resultaten zijn onder andere de inzet van satellietbeelden om de impact van klimaatverandering op erfgoedlocaties te monitoren. Maar ook gebruik van 3D-visualisaties van verloren plekken om betrokkenheid van buurtbewoners te vergroten. Of strategieën hoe gastronomie kan bijdragen aan het leefbaar en aantrekkelijk houden van landelijk gebied. Jazzfestivals op erfgoedlocaties zijn zelf erfgoed, maar vertellen wel een heel selectief verhaal. Uitgestrekte archeologische sites blijken veel beter te kunnen worden bewaard en gewaardeerd als het beheer wordt gedaan door een samenwerking van terreineigenaren, bewoners en (recreatie)organisaties. In onbruik geraakte kanalen en rivieren blijken een belangrijke rol te kunnen spelen in tegengaan van droogte (irrigatie) én in het voeden van lokale trots.
De projecten laten zien dat klimaatverandering, identiteit(spolitiek) en ruimtelijk-economische ontwikkeling een bedreiging voor erfgoed kunnen vormen. Dat erfgoedplanning het probleem zelfs kan verergeren, maar dat het erfgoed ook kan bijdragen aan verbetering.
Expertise vanuit RCE
Het boek is geredigeerd door Eva Stegmeijer en Loes Veldpaus. Stegmeijer is onderzoeker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.