Onderzoek 4 erfgoedthema’s en Kamerbrief erfgoed Tweede Wereldoorlog naar Tweede Kamer
In opdracht van minister Van Engelshoven van OCW heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verkennende onderzoeken uitgevoerd naar 4 thema’s: militair erfgoed, herinneringserfgoed, archeologie en erfgoed van na 1965 (Post 65). De minister heeft de 4 onderzoeksrapporten op 5 november naar de Tweede Kamer gestuurd.
Onderzoek naar mogelijke maatregelen voor behoud
Van elk thema is onderzocht welke nieuwe opgaven te verwachten zijn en hoe hiermee om te gaan. Daarbij is gekeken naar de mogelijkheid van aanwijzen tot rijksmonument, maar ook naar andere maatregelen voor behoud van het erfgoed, zoals kennisontwikkeling of bescherming in bestemmingsplannen.
Oranjehotel en de Waalsdorpervlakte worden rijksmonument
Een deel van de conclusies uit de verkenningen is al verwerkt in voorstellen en maatregelen in een Kamerbrief over het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog. Een van die maatregelen is het voorgenomen besluit van de minister om het Oranjehotel en Waalsdorpervlakte aan te wijzen tot rijksmonument. Daarom zijn de verkenningen samen met de brief naar de Kamer gestuurd. Begin volgend jaar zal de minister ook in meer algemene zin naar de Kamer reageren op de verkenningen.
De verkenningen zijn een antwoord op vragen uit de samenleving. Bij de behandeling van de Erfgoedwet in de Tweede Kamer is besloten te onderzoeken of en hoe het betreffende erfgoed beschermd moet worden. De onderzoeken zijn samen met diverse maatschappelijke organisaties en experts van buiten de Rijksdienst tot stand gekomen.
Conclusies
De belangrijkste uitkomsten op een rij.
Verkenning Post 65
Voor Post 65 is een belangrijke conclusie dat deze periode beeldbepalend is voor grote delen van Nederland; een kwart van alle gebouwen stamt uit deze periode. Toch weten we nog weinig over de architectuur, stadsvernieuwing, stedenbouw en omgevingskunst van die tijd. Mede dankzij de activiteiten en onderzoeken die voor de verkenning zijn uitgevoerd, groeit de belangstelling voor de relatief jonge erfgoedwaarden, die in toenemende mate onder druk staan van vernieuwings- en verduurzamingsopgaven. Kennis en draagvlak zijn belangrijke randvoorwaarden voor de toekomstige bescherming van dit erfgoed.
Verkenning Post 65. Nieuwe perspectieven tussen welvaart en weerstand
Verkennning Archeologie
De verankering van de archeologische monumentenzorg in bestemmingsplannen heeft gezorgd voor een groei van het aantal vindplaatsen dat een vorm van (planologische) bescherming geniet. Uit de verkenning Archeologie blijkt dat erfgoedprofessionals en ook een deel van het publiek desondanks nog steeds grote waarde hechten aan het aanwijzen van archeologisch rijksmonumenten, als ultieme vorm van bescherming als bron over het verleden. Wel kunnen vanuit een wetenschappelijk perspectief de randvoorwaarden en selectiecriteria worden aangescherpt in relatie tot actuele en toekomstige onderzoeksvragen en kennislacunes. Daarnaast wordt een pleidooi gehouden om de mening van het publiek meer dan nu mee te nemen bij de waardering en aanwijzing van archeologische terreinen, met bijzondere aandacht voor archeologie van het recente verleden.
In situ 2100. De betekenis en vormgeving van de bescherming van archeologische vindplaatsen
Verkenninng militair erfgoed
Voor militair erfgoed is een belangrijke constatering dat dit erfgoed goed vertegenwoordigd is in het bestand van gemeentelijke en rijksmonumenten, op een paar lacunes na. Erfgoed van de Koude Oorlog is bijvoorbeeld zowel qua bescherming als qua kennis onderbelicht. Daarnaast is er in aanwijzingsprogramma’s in het verleden weinig aandacht geweest voor de herinneringswaarde van potentiële monumenten. Naast bescherming tot monument kan behoud van militair erfgoed ook worden bevorderd door het opstellen van ontwikkelingsvisies, zoals voor de Atlantikwall en voor kazernes en militaire oefenterreinen.
Op verkenning 2.0. Twee eeuwen militair erfgoed in het vizier
Verkenning herinneringserfgoed
Bij herinneringserfgoed, maar ook bij de andere verkenningen, komt sterk naar voren dat het huidige instrumentarium, dat zich vooral richt op fysiek behoud, niet langer toereikend is. Behoud van erfgoed gaat niet alleen meer om behoud van materialen. De samenleving wil steeds vaker het bijzondere verhaal achter de stenen horen. Omgekeerd wil men het verhaal kunnen vertellen aan de hand van historische gebouwen en plekken in het landschap, net zo goed als bij schilderijen, oude brieven, of foto’s. Behoud van betekenis en behoud door betekenisgeving kan uitgroeien tot een belangrijke erfgoedstrategie mits dit onderdeel wordt van het erfgoedbeleid, processen en instrumentarium.