Cultureel erfgoed in het omgevingsplan
In het omgevingsplan staan alle regels over de fysieke leefomgeving die de gemeente stelt binnen haar grondgebied. Het plan geeft meer concreet uitwerking aan de (maatschappelijke) opgaven uit de gemeentelijke omgevingsvisie. Gemeenten moeten in het omgevingsplan rekening houden met het belang en behoud van cultureel erfgoed en werelderfgoed.
Gemeenten moeten in het omgevingsplan rekening houden met het belang en behoud van cultureel erfgoed en werelderfgoed. Dit gebeurt door inventariseren en analyseren van het erfgoed dat binnen de gemeente aanwezig is. Op basis daarvan neemt de gemeente een toereikend beschermingsregime in het omgevingsplan op.
Cultureel erfgoed als onderdeel van de fysieke leefomgeving bestaat uit vijf elementen:
- monumenten (zoals (bouw)werken, tuinen en parken),
- (bekende of verwachte) archeologische monumenten,
- stads- en dorpsgezichten,
- (delen van) cultuurlandschappen en
- roerend of immaterieel cultureel erfgoed, wanneer dat verbonden is aan specifieke locaties in het omgevingsplan (zoals een haven met historische schepen).
De vijf elementen van cultureel erfgoed als onderdeel van de fysieke leefomgeving. Met de klok mee: roerend of immaterieel cultureel erfgoed, cultuurlandschappen, archeologische monumenten, gebouwde monumenten en stads- en dorpsgezichten.
Omgevingsplan opstellen
Gemeenten kunnen tot 1 januari 2032 een omgevingsplan opstellen, maar het is verstandig eerder te beginnen. De primaire vraag is: welke elementen van cultureel erfgoed (of werelderfgoed) bevinden zich binnen de gemeentegrenzen of direct daarbuiten, en wat willen (of moeten) we daarvan beschermen?
Vervolgens staat de gemeente voor de keuze: hoe willen we het cultureel erfgoed concreet beschermen? Daarbij wordt rekening gehouden met de instructieregels in de artikelen 5.130 en 5.131 van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) en de algemene regels uit hoofdstuk 13 en 14 van het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) (rijksmonumenten en werelderfgoed).
Tijdelijk omgevingsplan
Het omgevingsplan vervangt het bestemmingsplan en de gemeentelijke verordeningen die over de fysieke leefomgeving gaan. Tot eind 2031 (of tot de datum waarop de gemeente overgaat naar het definitieve omgevingsplan) bundelt het tijdelijke omgevingsplan de regels die nu zijn opgenomen in het bestemmingsplan, de welstandsnota en een aantal regels over archeologie in de lokale erfgoed- of monumentenverordening.
Regels uit de erfgoed- of monumentenverordening die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving, moeten in 2031 opgenomen zijn in het omgevingsplan. Voor onroerend cultureel erfgoed mag de erfgoedverordening dan alleen nog andere regels omvatten. Bijvoorbeeld een subsidieregeling. Op grond van de Erfgoedwet blijft de erfgoedverordening wel gelden voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed (cultuurgoederen) en immaterieel cultureel erfgoed.
Ondersteuning vanuit de RCE
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geeft informatie en algemene adviezen over hoe gemeenten cultureel erfgoed (en werelderfgoed) kunnen beschermen en benutten, en hoe cultureel erfgoed op te nemen in het omgevingsplan. Dit doet de RCE o.a. tijdens netwerkbijeenkomsten en pilotprojecten.
Daarnaast ontwikkelt de RCE publicaties, zoals de Handreiking Begrippenkader cultureel erfgoed onder de Omgevingswet. Dit begrippenkader dient als handvat voor gemeenten om begrippen voor cultureel erfgoed eenduidig toe te passen in het omgevingsplan.
In de Handreiking Voorbeeldregels voor cultureel erfgoed in het omgevingsplan kunnen gemeenten aan de hand van voorbeeldregels zien hoe het behoud van cultureel erfgoed via beschermende regels in het omgevingsplan kan worden gerealiseerd.
Het Gelders Genootschap heeft de handreiking Op weg naar passende zorg voor de omgeving van het beschermde monument opgesteld. Deze handreiking helpt gemeenten met het opnemen van regels in het omgevingsplan voor de omgeving van beschermde monumenten, dit om ontsiering en beschadiging van die monumenten te voorkomen.
De brochure Ruimte voor immaterieel erfgoed biedt tips en inspirerende voorbeelden om immaterieel erfgoed een plek te geven in het omgevingsplan. Ook delen wij praktische kennis en voorbeelden over hoe cultureel erfgoed in te zetten als participatie-instrument in het omgevingsplan. Deze informatie is gebundeld op de pagina Participatie.
Meer weten? Kijk voor algemene informatie over de Omgevingswet en het omgevingsplan op de website van het Informatiepunt Leefomgeving.