De Heuvel in Leidschendam hervindt cultuurhistorische roots

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Wederopbouwgebied van nationaal historisch belang

De Heuvel is een uniek voorbeeld van naoorlogse architectuur. Niet alleen door zijn schaal en vorm, maar ook omdat bij de opzet rekening is gehouden met de menselijke maat. Daardoor wordt deze wijk niet als overweldigend ervaren ondanks de grote schaal waarin deze is gebouwd. De Heuvel is samen met het nabijgelegen Prinsenhof niet voor niets door het Rijk aangewezen als Wederopbouwgebied van nationaal historisch belang. Bij de herinrichting van de wijk wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur.

De Heuvel: herinrichting met behoud cultuurhistorisch waarde

De Heuvel in Leidschendam is een wederopbouwwijk pur sang. Ruim opgezette seriematig gebouwde meergezinswoningen met een open en groen karakter. Ontworpen onder het naoorlogse motto van stadsuitbreiding: 'licht, lucht en ruimte'. De wijk is nog bijna volledig authentiek en wordt nu heringericht met behoud van zijn cultuurhistorische waarde. Het hart van de hof is hierbij als eerste aangepakt: het President Kennedyplein.

Antroposofische bouwprincipes

In 2011 heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed De Heuvel en het nabijgelegen Prinsenhof samen geselecteerd als een van de dertig wederopbouwgebieden van nationaal belang. Onderscheidende kwaliteiten waren de unieke opzet van de wijken, de bijzondere bebouwing en voorzieningen binnen de hoven, en de op antroposofische principes gebaseerde verhouding tussen bebouwd en onbebouwd. De Heuvel is groot opgezet. De wijk heeft een omtrek van 475 bij 525 meter en bestaat uit ongeveer 1450 woningen. Toch wordt deze niet als overweldigend ervaren door de bewoners omdat bij het ontwerp rekening is gehouden met de menselijke maat. 

De Groene Heuvel

In 2009 werd De Heuvel door de gemeente Leidschendam-Voorburg aangemeld als aandachtswijk voor het Investeringsbudget Stedelijke vernieuwing (ISV). Pim Felix is als opdrachtgever ruimtelijke werken bij het begin van het project betrokken. Pim Felix: ‘De leefbaarheid stond onder druk door een concentratie van sociaal zwakkeren en de openbare ruimte was sleets en verrommeld.’ In 2012 is een Buurtvisie opgesteld. In dit rapport werd de vraag beantwoord op welke wijze de sociale en ruimtelijke structuur van de wijk versterkt kon worden. Er werd daarom een ‘Cultuurhistorische analyse en waardering’ gemaakt die de waarde van deze wijk beschreef en aangaf wat karakteristiek en waardevol was en behouden moest blijven. De wijk werd als ‘De Groene Heuvel’ gepositioneerd. Groen wonen in een unieke stedelijke setting met een publiek karakter.

Behoud open karakter van de hof

De nabijgelegen woonwijk Prinsenhof was in de periode 2003-2006 al grootschalig aangepakt in het kader van de stedelijke vernieuwing. Voor De Heuvel zouden de plannen bescheidener uitpakken. Verdichting van de verbouwing was sowieso van de baan na het cultuurhistorisch en ruimtelijk onderzoek. De gemeente erkende de grote cultuurhistorische waarde van de wijk. Die waarde werd gezien als een potentiële kracht. Het open karakter van de hof moest behouden blijven. De economische crisis was echter volop gaande. Dit had zijn weerslag op de stadsontwikkeling. De nadruk lag op een kleinschalige aanpak en niet op grote ontwikkelingsplannen.

Ruimtelijke visie De Heuvel

Op 10 november 2015 heeft het bureau De Nijl Architecten in samenwerking met Studio Diekema Landschapsarchitectuur een ruimtelijke visie opgesteld voor De Heuvel in opdracht van de gemeente. Hierin werden de ruimtelijke ontwikkelmogelijkheden van de wijk onderzocht. Leidraad hierbij was het versterken van het unieke karakter van de wijk. Endry van Velzen: ‘Je moet de wijk en de inwoners weer kracht geven. De oude waarden moeten worden opgepoetst zodat de cultuurhistorische identiteit weer zichtbaar wordt.’ De hoofdgedachte daarbij is tweeledig. Aan de ene kant bied je ruimte voor nieuwe functies, eigentijds gebruik en hedendaagse inzichten in beheer. Aan de andere kant versterk je en herstel je waar nodig de cultuurhistorische waarden en ruimtelijke kwaliteiten.

President Kennedyplein

Het ruimtelijke streefbeeld van De Heuvel viel uiteen in een aantal deelprojecten waaronder groenstructuur, waterstructuur en verkeersstructuur. Het eerste deelproject wat bij de kop werd gepakt was het hart van de hof: het President Kennedyplein. Doel daarbij was dat het opnieuw zou worden uitgebouwd tot ontmoetingsruimte van de wijk. Om dat te bereiken werd het plein verkeersluw gemaakt terwijl de randen van het plein werden versterkt door aanleg van een breed voetgangersgebied met zitplekken, groen en een waterpartij.

Respect voor cultuurhistorische identiteit

Dit voorbeeld laat een herinterpretatie van de naoorlogse wijkgedachte zien. Het gaat hier nadrukkelijk niet om de renovatie of herbestemming van een paar gebouwen, maar een totaalconcept waarbij de stedenbouwkundige kwaliteiten van de wijk overeind zijn gebleven. Veel gelijksoortige naoorlogse wijken staan ook voor dergelijke ontwikkelingen. Dit is een voorbeeld van een moderniseringsslag met respect voor de oorspronkelijke stedenbouwkundige opzet. De bedoeling is uiteindelijk dat De Heuvel, zoals Endry van Velzen stelt, zijn cultuurhistorische identiteit hervindt.