Decembermaand winkelmaand, alleen nu even anders
Weblog
Normaal gesproken is december een echte winkelmaand. Voor sinterklaas en in de donkere dagen voor kerst is er veel bedrijvigheid in de winkelstraten. Sfeerverlichting en rijk versierde etalages verhogen de kerstvreugde en maken deel uit van het decembergevoel. Helaas is dat dit jaar, door de lockdown, anders.
Nederland kent veel bijzondere winkellocaties. De architectuurhistorici van de RCE lichten er acht uit. Ook al zijn de meeste winkels nu dicht, dan is het toch de moeite waard om eens te gaan kijken naar zo’n locatie vanwege de rijke geschiedenis van een pand of straat.
Lijnbaan Rotterdam
De Rotterdamse Lijnbaan is wereldberoemd als eerste autovrije winkelpromenade. Het werd ontworpen in de wederopbouwperiode door het Rotterdamse architectenbureau Van den Broek en Bakema.
Tegenwoordig is het vanzelfsprekend om winkelcentra in te richten als voetgangersgebieden. We kunnen ons bijna niet meer voorstellen hoe revolutionair het concept destijds was om wandelend publiek te scheiden van alle andere verkeer (inclusief de fiets). Maar in 1953 was dit, ook internationaal gezien, een doorbraak. Sindsdien heeft het concept wereldwijd in verschillende varianten navolging gekregen. De Lijnbaan geldt als de bakermat van de funshopping en de city-promenades. Sinds een paar jaar werkt “Mei architects and planners” aan de renovatie. De oorspronkelijke hoge kwaliteit en jaren ’50-uitstraling worden teruggebracht. Denk bijvoorbeeld aan de rechte luifels met houten lattenbekleding. Die boden beschutting aan winkelend publiek en vormden tegelijk een architectonisch verbindend element.
De Gruyter Nijmegen
Op het Mariaplein in Nijmegen staat een markante De Gruyterwinkel. Het is één van de twintig vestigingen van de grootgrutter in Nijmegen geweest. Het pand is in 1919 ontworpen in art-decostijl door de Arnhemse architect Willem Welsing, die in de periode 1906-1925 veel winkels voor de Gruyter vormgaf.
[De tekst gaat verder onder de foto]
Het meest opvallende aan het pand in Nijmegen is het gebruik van de blauwgrijze keramische tegels en gouden letters in de omlijsting van deuren, vensters, pui en borstweringen. Het interieur bezit nog een groot tegeltableau. Dit is achter een wand weggewerkt. Voor de vervaardiging van deze bouwkeramiek werd samengewerkt met De Porceleyne Fles in Delft.
P. De Gruyter & Zn. was in de negentiende en twintigste eeuw (tot 1976) een grootwinkelbedrijf. Op het hoogtepunt, in de jaren zestig van de vorige eeuw, telde het 550 winkels met 7.500 medewerkers. Tegenwoordig zijn op veel plaatsen de voormalige woon-winkelpanden van De Gruyter nog te herkennen aan de bedrijfsnaam op de tegeltableaus. Zeven voormalige winkelpanden zijn zelfs rijksmonument.
Kiosken in Leeuwarden
Op de hoek van Voorstreek 32 en de Koningsstraat in Leeuwarden staat een drievoudige kiosk. Een kiosk is een klein, vaak houten bouwwerk, van waaruit bloemen, kranten en tijdschriften, rookwaren, versnaperingen en dergelijke worden verkocht. De architect ontwierp er drie op een rij, gevat in één architectonisch ontwerp. Later zijn zij tot één ruimte samengevoegd.
[De tekst gaat verder onder de foto]
Architect Zijtse Siewert Feddema ontwierp de kiosken in 1897. In het volgende jaar waren zij gereed. Zijtse Feddema had, net als zijn broer Hero, de beginselen van de bouwkunst geleerd van zijn vader die timmerman was. Voor zijn vervolgopleiding vertrok hij onder andere naar Antwerpen. Wellicht ontwikkelde hij hier zijn voorliefde voor rijke, uitbundige architectuur. Naast een eclectisch gebruik van neo-stijlen, zien we in zijn ontwerpen ook Jugendstil elementen.
De kiosken zijn goed onderhouden. Het is echter niet altijd makkelijk om een gebruiker voor de kleine ruimte te vinden. Soms is er dan ook sprake van leegstand. Een pandje zoals dit is op zich zelf een cadeau voor de stad. Laten we hopen dat het kan blijven schitteren.
Het Warenhuis in Axel
Aan de markt in Axel in Zeeuws Vlaanderen staat museum Het Warenhuis. Een bijzondere naam voor een bijzondere plek. In het museumgebouw zijn namelijk twee rijksmonumenten opgenomen.
In het kleine woonhuis begon huis- en decoratieschilder Clement Benedictus Antheunis (1875-1952) rond 1909 zijn schildersbedrijf en winkel. Het huis is van boven tot beneden voorzien van muurschilderingen, geschilderde kartonnen plafonds en papier maché versieringen.
Aan de zijde van de markt begon Antheunis in 1919 de grote winkel. Het was een voor die tijd zeer modern warenhuis, een ‘Winkel van Sinkel’ waar van alles te koop was. De winkel is heel gaaf bewaard gebleven met metershoge kasten, de toonbanken, fraaie terrazzovloeren en een prachtige houten trap. Op zolder bevindt zich het houten hijsrad waarmee goederen omhoog getakeld werden. De gevel, in een overgangsstijl van Art Nouveau naar Art Deco is een waar pronkstuk met prachtig gebogen glas in echte oude etalages. Verder maken de kartonnen plafonds een bezoek aan het museum de moeite waard. Ook die zijn natuurlijk van de hand van Clement Antheunis.
De Liefde in Utrecht
Sinds begin 2021 bevindt zich op Voorstraat 6 in Utrecht de winkel Blackfish. Zij verkopen vintage kleding en mode-accessoires. Alleen al de prachtige winkelpui roept herinneringen op uit een rijk verleden.
De Utrechtse Johan de Liefde (1860-1923) was een echte ondernemer. Zo was hij onder andere oprichter van het Utrechts Nieuwsblad en kocht hij diverse panden in de stad. In 1904 liet De Liefde door architect Rijk Rijksen de apotheek aan de Voorstraat ontwerpen. Zijn naam ,‘De Liefde’s Centraal Apotheek’, pronkt nog steeds op de voorgevel van dit bijzondere pand.
[De tekst gaat verder onder de foto]
Het ontwerp van Rijksen is uitgevoerd in de Art Nouveau stijl, ook wel Jugendstil genoemd. Kenmerkend aan deze stijl is dat men de natuur als belangrijkste inspiratiebron gebruikte. Bij apotheek De Liefde is dit vooral goed terug te zien in de houten winkelpui en de doorlopende belijning van de deuren. In het pand zijn nog verschillende elementen terug te vinden die verwijzen naar het apothekersverleden zoals de oorspronkelijke opbergkasten. Ook bevindt zich in het pand nog een Art Nouveau toiletpot. De voormalige apotheek is dan ook niet voor niets in 2001 aangewezen als rijksmonument.
Bakkerij Mendels in Middelstum
Bewoners van het Groningse Middelstum kochten decennialang hun brood, roggebrood en ander lekkers bij bakkerij Mendels. Jan Mendels kocht de bakkerij in 1889 en zijn zoon Hendrikus (Rikus) was bakker tot de sluiting in 1960. Tot het laatste moment bakten zij in de 19e-eeuwse oven met originele rijskas eronder.
De voormalige bakkerij bevindt zich op Kerkstraat 3. Het monument, met jaartalankers 1689, is tegenwoordig een woonhuis. Nu zijn er wel meer beschermde historische bakkerijen in Nederland. Toch is dit monument echt uniek te noemen. Niet alleen vanwege de aanwezigheid van de bakkerij met ovens en winkel met toonbank en kasten, maar ook door de originele roerende inventaris, van koektrommel tot speculaasplank.
Aan de achterzijde bevindt zich een uitbouw. Het monument met collectie is steeds goed in stand gehouden, mede doordat het al vroeg de aandacht had van Monumentenzorg in Groningen en de voorgangers van de RCE. Daarnaast hebben de verschillende eigenaren ook altijd goed gezorgd voor het behoud van dit monumentaal juweeltje met bijbehorende inventaris.
Het spiegelhuys in Almelo
In Almelo staat het Spiegelhuys. Die naam heeft het huis niet voor niets. De naam ‘Spieghelhuys’ (later verdwijnt de extra h in de naam) komt van het bijzondere interieur van de latere snoepwinkel.
In opdracht van marktkoopman Jan Hendrik Barneveld werd het pand aan de Tuinstraat in 1883 gebouwd als woonwinkelpand. De Tuinstraat was toen een van de drukste winkelstraten. Ruim twintig jaar later, in 1904, liet Barneveld het voor zijn vrouw verbouwen tot Barneveld’s snoepwinkel. Mevrouw Barneveld nam de leiding van de luxe snoepwinkel op zich. Nadat er maar liefst 103 geslepen spiegels waren aangebracht, was de naam voor het huis snel gevonden.
[De tekst gaat verder onder de foto]
Ook in de deur naar het woonhuis is geslepen spiegelglas geplaatst. Met onder andere de spiegels kreeg het pand een neo-renaissancistisch interieur. Andere renaissancistische elementen die werden aangebracht, waren de houten kastjes langs alle wanden, met cassettes, ruitjes en profilering. Het interieur van het ‘Snoepwinkeltje van Barneveld’ is in 1991 grondig gerestaureerd. Sinds 2016 hangt er een bordje op het pand dat vertelt over de geschiedenis van het pand.
Speelgoederen in Tilburg
Dé winkelstraat van Tilburg is de Heuvelstraat. Menig Tilburgs kinderhart zal sneller geklopt hebben bij het naderen van het winkelpand op nummer 68. Bijna 100 jaar lang kon je in het vermaarde warenhuis onder meer terecht voor kinderspeelgoed. Tot 2018, toen de laatste speelgoedhandelaar vertrok en het pand een andere functie kreeg.
Maar het opschrift “Speelgoederen” is er nog en vormt een blijvende herinnering aan wat hier vroeger werd verkocht. Het meest opvallend aan het gebouw is de met glas-in-lood verlichte gevelhoek die als een torentje boven de gevel uitsteekt en een sierlijke bekroning heeft van gekleurde steen en smeedwerk.
Het gebouw werd ontworpen door architect Frans de Beer en de firma J.J. van Nunen-Boes liet dit gespecialiseerde warenhuis bouwen. Verschillende stilistische en technische verworvenheden uit de bouwtijd zijn hier te zien, zoals gewapend beton en kunstlicht. Het nieuwe pand werd in november 1924 geopend, net op tijd voor het inrichten van een nieuwe Sint Nicolaas-etalage. In een tijd dat speelgoed nog een meervoudsvorm kende.
